Podstawy prawa pracy – prawa i obowiązki pracownika
Spis treści
- Kim jest pracownik?
- Umowa o pracę – co mi daje, a co muszę?
- Droga odejścia, czyli rozwiązanie umowy o pracę
- Urlop, zdrowie i bezpieczeństwo finansowe – o co chodzi z tym ZUSem?
- Jak bezpiecznie spaść z krzesła, czyli BHP pracownika
- Sekrety codziennej misji, jakie obowiązki rodzą prawa pracownika?
- Po co mi umowa o pracę?
Prawo pracy z pozoru powinno wydawać się prostym zagadnieniem. Nic bardziej mylnego, prawo pracy jest jak księga zaklęć, niby proste niczym lumos, a budzi wiele wątpliwości zwłaszcza wśród młodych ludzi wkraczających na rynek pracy.
Kim jest pracownik?
Mówiąc „po prawniczemu” pracownikiem w świetle przepisów jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Bardzo często przy podpisywaniu swojej pierwszej umowy nie analizujemy jej formy. Umowa o pracę rodzi nam tzw. stosunek pracy. Mówiąc prościej, pracownik jest to osoba, która wykonuje pracę na rzecz pracodawcy na określonym stanowisku, nabywając określone prawa i obowiązki. Często pojawia nam się również określenie „zatrudnienie pracownicze” jest to nic innego jak określenie stosunku pracy, ponieważ polega ono na świadczeniu pracy na podstawie stosunku pracy. Stosunek pracy, tworzą dwa podmioty – pracodawca i pracownik. Pracownikiem, jest osoba pracująca na umowę o pracę.
W umowie o pracę, oprócz określania praw i obowiązków, znaczenie mają również kwestie podatkowe oraz składek ubezpieczeń społecznych. To co jest najważniejsze – podpisując umowę zlecenie czy o dzieło, nie nabywasz praw pracownika, regulowanych Kodeksem Pracy, w przypadku umów cywilnoprawnych zastosowanie ma Kodeks Cywilny!
Umowa o pracę – co mi daje, a co muszę?
Umowa o pracę regulowana przez Kodeks Pracy, jest jedną z podstawowych form zatrudnienia w Polsce. W momencie podpisania umowy, pracownik nabywa szereg praw, jednakże nie można zapomnieć o tym że zobowiązujemy się tym samym do spełnienia określonych obowiązków.
Podstawowym prawem wynikającym z umowy o pracę, a przede wszystkim najważniejszym jest wynagrodzenie. W przypadku UoP zazwyczaj spotykamy się z określeniem „minimalnego wynagrodzenia”. Jest to wynagrodzenie, którego wysokość ustalana jest odrębną ustawą. Ponadto, w przypadku stosunku pracy do naszego wynagrodzenia wchodzą również różnego rodzaju dodatki tj. dodatek „stażowy” czyli dodatek za przepracowane lata (studencie, pamiętaj, że okres studiów również zalicza się do stażu pracy, co prawda nie rodzi on z tego tytułu żadnych korzyści finansowych, ale jest to ważne w przypadku emerytury – niezależnie od uzyskanego tytułu, do Twojej emerytury doliczane jest 8 lat stażu pracy – studia, emerytura, a staż pracy ). To co jest dość istotne to fakt, że dodatki stażowe są obowiązkowe w przypadku placówek państwowych, w sektorze prywatnym mogą być one wypłacane dobrowolnie. Podobnie jest w przypadku dodatków funkcyjnych, w tzw. „budżetówkach” przysługują on pracownikom, którzy ponoszą największą odpowiedzialność w przedsiębiorstwie – głównie w przypadku stanowisk kierowniczych lub dyrektorskich. Oprócz dodatku stażowego czy też funkcyjnego, pojawiają się również inne takie jak; dodatek z pracę w porze nocnej (pamiętaj musi zostać to odpowiednio określone w umowie lub regulaminie pracy), czy też dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych.
Umowa na okres próbny
Umowa, z którą spotykamy się na początku swojej kariery jest to umowa na okres próbny. Może ona zostać podpisana maksymalnie na okres 3 miesięcy i nie można jej zawrzeć po raz kolejny w tym samym przedsiębiorstwie, jednakże występują od tego pewne odstępstwa. Takimi przypadkami jest, zatrudnienie pracownika na innym stanowisku lub upłynęły przynajmniej 3 lata od dnia rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniej umowy o pracę. Kolejne dwie umowy, które rozpatrujemy pod kątem „czasu” jest to umowa o pracę na czas nieokreślony lub określony.
Umowa na czas określony
Ma ona ustaloną datę rozpoczęcia i datę zakończenia. To jest dość proste, jednak to na co należy zwrócić uwagę to trudności związane z jej zakończeniem przed terminem. Najważniejsza i jest to nowa cecha umowy o pracę na czas określony w przypadku rozwiązania przed terminem, jest to podanie przyczyny uzasadniającej to wypowiedzenie. Umowę na czas określony można zawrzeć maksymalnie na okres 33 miesięcy lub maksymalnie 3 umowy o pracę pod rząd tzw. zasada 3,33. Jeżeli ten okres został przekroczony, to od dnia następującego pracownik jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Odstępstwa dotyczące okresu czasu w przypadku umowy na czas określony, dotyczą umowy na zastępstwo, pracy o charakterze dorywczym lub sezonowym czy też wykonywania pracy przez okres kadencji.
Umowa na czas nieokreślony
Umowa na czas nieokreślony, jak sama nazwa wskazuje jest bezterminowa. Dlaczego jest tak często pożądana przez pracowników? Taka umowa, daje Ci większą stabilność i pewność zatrudnienia. Warunki jej rozwiązania są takie same jak w przypadku umowy na czas określony. Pokolenie Z, nie zawsze lubi stałość i wiązanie się “na zawsze”, dlaczego więc umowa bezterminowa może być lepsza? Coraz częściej właściciele mieszkań na wynajem, oczekują od najemcy formy zatrudnienia, czy zaświadczenia o zarobkach. W Polsce, nie jest to tak popularny zabieg, jak w innych krajach europejskich, takich jak Wielka Brytania czy Norwegia gdzie jest to na porządku dziennym. W przypadku, chęci uzyskania kredytu hipotecznego, rodzaj umowy jak i czas jej trwania również ma znaczenie i w wielu przypadkach zwiększa naszą zdolność kredytową.
Droga odejścia, czyli rozwiązanie umowy o pracę
Rozwiązać umowę o pracę, można na kilka sposobów. Przed terminowym jej zakończeniem, najczęstszą formą jest zdecydowanie rozwiązanie umowy na mocy porozumienia stron. Dopuszczalne jest również, oświadczenie jednej ze stron z zachowaniem okresu wypowiedzenia, bez zachowania okresu wypowiedzenia, czy też po prostu z upływem czasu na który była zawarta.
Okres wypowiedzenia umowy jest uzależniony od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy i wynosi:
- 2 tygodnie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 6 miesięcy
- 1 miesiąc, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 6 miesięcy
- 3 miesiące, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 3 lata
Urlop, zdrowie i bezpieczeństwo finansowe – o co chodzi z tym ZUSem?
Urlop wypoczynkowy
Odpoczynek – czyli to co lubimy najbardziej. Umowa o pracę, w swojej istocie ma bardzo duży plus jakim jest prawo do urlopu wypoczynkowego. Wymiar urlopu, zależy od Twojego stażu pracy. Pracodawca, ma obowiązek udzielić pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo. Jeśli, w danym roku kalendarzowym po raz pierwszy podejmujesz pracę, to prawo do urlopu wypoczynkowego uzyskujesz z upływem każdego miesiąca pracy. Należy Ci się wtedy 1/12 rocznego urlopu (1.66 dnia w przypadku 20 dni, 2.66 w przypadku 26 dni). Z każdym kolejnym miesiącem tych dni wolnych jest więcej. Na początku każdego roku kalendarzowego, otrzymujesz „nową” pulę urlopu. W przypadku gdy jesteś zatrudniony krócej niż 10 lat, jest to 20 dni, a powyżej 10 lat – 26 dni. W przypadku urlopu wypoczynkowego ponownie, pojawia się nam kwestia stażu pracy. Do stażu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się okres nauki. Ponadto, pamiętaj, że w sytuacjach nagłych przysługuje Ci również urlop na żądanie, który wynosi 4 dni w każdym roku kalendarzowym. A co najważniejsze? Za czas urlopu wypoczynkowego masz prawo do takiego wynagrodzenia, jakie byś otrzymywał, gdybyś w tym czasie pracował. Jeśli nie wykorzystasz urlopu wypoczynkowego w danym roku, to przechodzi on na następny rok, z zastrzeżeniem że musisz go wykorzystać do 30 września.
L4 i ciąża, a ZUS i UoP
Wynagrodzenie pracownicze jest zawsze (zarówno w przypadku studentów poniżej 26 roku życia, jak i pozostałych) obciążone składami na obowiązkowe ubezpieczenie. Obowiązkowo jesteś objęty ubezpieczeniami społecznymi: emerytalnym, rentowym, chorobowym i wypadkowym, a także ubezpieczeniem zdrowotnym. Ubezpieczenia społeczne i słynny ZUS, to temat rzeka który jest niełatwy do zrozumienia. To co dla Ciebie najważniejsze w przypadku umowy o pracę to płatne L4. Jeśli jest to Twoja pierwsza umowa o pracę, prawo do płatnego zwolnienia chorobowego otrzymujesz dopiero po “okresie karencji” który wynosi 30 dni. Wtedy Twoje wynagrodzenie wynosi 80%. Pamiętaj, że w przypadku wystawienia przez lekarza zwolnienia, musi być on widoczny w systemie ZUS dla Twojego pracodawcy, dopiero wtedy będzie ono ważne. Twoim obowiązkiem jest poinformować dział kadr w przedsiębiorstwie oraz warto przekazać tę informację bezpośrednio do przełożonego. Oprócz słynnego elquatro ubezpieczenie społeczne, daje Ci również możliwość korzystania ze świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku macierzyńskiego, opiekuńczego czy wyrównawczego.
Jak bezpiecznie spaść z krzesła, czyli BHP pracownika
To, co wielokrotnie prześmiewczo traktujemy to szkolenie BHP. Podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest ochrona zdrowia i życia pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. BHP regulowane jest odrębnymi przepisami w tym zakresie, oczywiście wynikającymi z Kodeksu Pracy. Wyróżniamy szkolenie wstępne, które powinno odbywać się przed dopuszczeniem pracownika do pracy oraz szkolenie okresowe, powtarzane w czasie trwania zatrudnienia. Kwestie szkolenia BHP możemy traktować zarówno jako nasze prawo jak i obowiązek. Tak naprawdę, Twoim obowiązkiem jest znać przepisy i zasady BHP, ale Twoim prawem jest odpowiednie przeszkolenie w tym zakresie.
Sekrety codziennej misji, jakie obowiązki rodzą prawa pracownika?
O prawach już sobie trochę powiedzieliśmy, dlatego czas na to co lubimy mniej czyli obowiązki. Podstawowy obowiązek może się okazać dość logiczny czyli po prostu przychodzenie do pracy. Jednak, jak już do niej trafisz to musisz pamiętać, o Twoich najważniejszych zadaniach. Przede wszystkim, jest to sumienne wykonywanie pracy i staranne stosowanie się do poleceń przełożonych, które dotyczą one pracy, jeżeli nie są sprzeczne z przepisami prawa lub umowy o pracę. Czyli mówiąc prościej, pracownik zobowiązany jest wykonywać swoje obowiązki zgodnie z umową o pracę i instrukcjami pracodawcy. Co oprócz tego? Przestrzeganie czasu pracy, zasad BHP, o których szerzej już wspomnieliśmy wcześniej, dbanie o dobro zakładu pracy – ochrona jego mienia oraz zachowywanie w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę – potocznie, w korporacjach zwane NDA. (skrót ang. non disclosure agreement).
Co może się stać jeśli nie wykonujemy swoich obowiązków sumiennie? Po prostu możesz otrzymać wypowiedzenie. W przypadku umowy o pracę, nie wykonywanie określonych zadań może wiązać z odpowiedzialnością porządkową, dyscyplinarną lub materialną. Pracodawca może zastosować karę upomnienia i nagany, a w przypadku naruszeń zasad BHP karę pieniężną. Oprócz ruszenia naszego sumienia, w sytuacji nieprzestrzegania obowiązków, nagana może zostać wpisana do naszego świadectwa pracy, która w przyszłości może skutkować odebraniem premii czy dodatkowych świadczeń. Przy ubieganiu się o nową pracę, pracodawca ma wgląd do naszych “akt” i może zdecydować się nie przyjąć do pracy, pracownika z naganą w kartotece.
Po co mi umowa o pracę?
Wyżej wymieniliśmy wady i zalety umowy o pracę. To czy coś jest pozytywne czy negatywne to już subiektywna opinia. Umowa o pracę to nie tylko kolejna makulatura do kolekcji w Twojej szufladzie, to gwarancja stabilności i pewności w miejscu pracy, stanowi ona również podstawę do rozmów o podwyżkach wynagrodzenia, awansie czy zmianie warunków pracy. Daje ona zdecydowane poczucie bezpieczeństwa. Określa prawa i obowiązki obu stron, chroniąc zarówno pracownika jak i pracodawcę. Warto zwrócić uwagę na każdy szczegół umowy o pracę. Studencie, jeśli coś jest niejasne w wielu uczelniach funkcjonują darmowe poradnie prawne w ramach wydziałów prawa. Bardzo często, można się zgłosić do poradni prawnej, aby pomogła przeanalizować Twoją umowę w ramach bezpłatnych konsultacji. Pamiętaj, że dobrze zrozumiana umowa o pracę to klucz do spokojnej i satysfakcjonującej kariery zawodowej.
Mamy nadzieję, że powyższe informacje pomogły Ci lepiej zrozumieć kwestie związane z prawem pracy w Polsce. Znając swoje prawa, możesz skutecznie budować swoją karierę zawodową i chronić swoje interesy jako pracownik.
Artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi wykładni prawa.
